Hava hızı göstergesi yani bir diğer adıyla sürat göstergesi, pilot tüpü ile statik basınç arasındaki farkı ölçüp yansıtır. Uçak park halindeyken bu iki basınç arasındaki fark eşit olacağından dolayı hava hızı göstergesi sıfırda bulunur. Uçak hareket ettikçe pilot tüpündeki basınç statik basınçtan yüksek olacağından dolayı hava hızı yansır. Ölçü miktarı olarak genelde saat başına düşen mil yani KNOTS birimi kullanılır. Bu işleyiş prensibini aşağıdaki resimde daha net görebilirsiniz:
Yukarıdaki resimde gördüğünüz üzere pito tüpü ve aynı zamanda statik hava tüpünün karışımından oluşan bir sistem vardır. Şimdi daha iyi anlayabilmeniz için bu hesabın biraz detayına inelim ve size anlatalım. Aşağıdaki resimde farklı basınç tüpleri göreceksiniz:
Bu durumda 3 çeşit yöntem mevcut. Gelin bunların detaylarına inelim ki hava hızı göstergesinin ana prensibini unutmayacak şekilde kavrayalım:
- Pito Tüpü: Bu durumda sadece direk tüpe giren havayla ilgili dinamik ölçümleri yapabiliriz. Yüksekliğimize dair net bilgi almamız çok zor. Sadece genel bir hız kavramına ulaşırız.
- Statik basınç tüpü: Bu durumda ise direk giren havayı ölçmeyiz çünkü tüpün ağzı kapalıdır. Bu tür tüpte yanları açıkta bırakıp yükseklik yani irtifaya dair bilgi toplarız. Uçağın veya havanın hızından ziyade irtifaya dair bilgili basınçtan çıkarabiliriz.
- Pito-statik tüp: Hava hızı göstergemizde de bulunan sistemdir. Bu durumda hem direk giren havanın basıncı ve aynı zamanda statik olan yani irtifadan dolayı olan basınç hesaplanıp farklarını alır havanın hızı ölçeriz. Uçak göstergemize giden de bu hesaptır.
Pekala o zaman pito-statik tüpte hava hızını nasıl hesaplarız? Cevaplayabilmek için aşağıdaki formüle bakıyoruz:
Yukarıdaki formülü özetlersek, toplam dinamik basınçtan statik basıncın farkının iki katının hava yoğunluğuna bölünmesinin karekökü, bize gösterilen hava hızını vermekte. Sürat göstergesi ile okunan değer de tam olarak bu olmakta! Sonuç olarak hesabı kavradığımıza göre gelelim sürat göstergesi detaylarına.
Sürat Göstergesi Nasıl Görünür?
Öncelikle uçak sürat göstergesi nasıl görünür size bunu göstererek başlayalım. Sonrasında ise gösterge üzerindeki elemanlara tek tek bakarak size açıklayacağız. Aşağıda hava hızı göstergesinin resmine göz atarak başlayalım:
Şimdi gelelim yukarıdaki sürat göstergesinde bulunan değerleri incelemeye:
- Beyaz yay: Flap çalışma limitlerini gösteren kısımdır. Alt sınırı tam flap stall hızını gösterirken üst sınırı maksimum flaplı operasyon hızını gösterir. Bu demekki eğer full flapla Vso’nın altında giderseniz tutunma kaybı yaşarsınız. Vfe ise flaplarla gidebileceğiniz maksimum hızdır.
- Yeşil yay: Uçağın normal operasyon limitlerini belirten yaydır. Normal uçuş durumu genelde bu yay limitleri içerisinde gerçekleşir. Burada Vs1 uçağın stall hızını yani tutunma kaybı yaşayacağınız hızı belirtir. Vno ise uçağın maksimum yapısal hız sınırıdır. Yapısal hesaplar sonucu normal hava koşullarında bu hızın geçilmemesi gerekmektedir.
- Sarı yay: Dikkat bölgesidir. Bu alanda sadece yumuşak hava koşullarında ve dikkatle uçmak gerekir.
- Kırmızı hat: Vne yani kırmızı hat hızında uçmak ve aşmak yasaktır. Bu hızda veya yukarısında uçağın arızaya veya yapısal hasara sebep olma ihtimali mevcut.
Uçuş öncesinde yaptığınız kontroller sürat göstergesi sıfır olmalıdır. Sıfırı göstermediği durumda kontrol edilmesi gerekir. Örneğin pito tüpünün tıkanmış olması bunun nedenlerinden birisidir. Bu nedenle uçuş öncesi kontrollerde pito tüpü kılıfını kaldırdığınızı ve uçuş sonrası kontrollerde de geri taktığınızı ileride öğreneceksiniz. Bu gibi kontroller tamamen sürat göstergesi ile doğrudan ilgili olmakta olup hayati değere sahiptir.
